Muallif: Otauli
Muhtaram Zamondoshim!
Avvalo Sizdek o'ta vaqti ziq odamni shaxsiy masalam bilan bezovta qilayotganim uchun uzr so'ramoqchiman. Ushbu maktub bilan murojaat qilishga majbur bo'lib turganimni to'g'ri tushunasiz, degan umiddaman.
Gap shundaki, men qariyb qirq yildan buyon badiiy adabiyotning to'rtta muhim sohasida (nosir-Yozuvchi, publitsist-esseist, tarjimon va munaqqid sifatida) qalam tebratib kelmoqdaman. 1983 yilda O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasiga tanqid va adabiyotshunoslik bo'yicha adabiy maslahatchi sifatida ishga chaqirilgan edim. O'shandan buyon shu ijodiy tashkilotda ishlab kelaman. Hozirgi paytda uyushmada badiiy nasr, qolaversa, adabiy tanqid va adabiyotshunoslik, shuningdek, badiiy publitsistika bo'yicha adabiy maslahatchi bo'lib ishlayman. YAqinda o'zimning o'ttiz yillik orzularimdan yana biriga, nihoyat, erishib, bir yillik ijodiy ta'tilga chiqdim-da, ko'p yillar mobaynida yozgan va, nazarimda, vaqt sinovlaridan o'ta olgan jamiki asarlarimni yaxshi niyatlar bilan o'n ikki jildlik saylanma sifatida nashrga tayyorladim... Ayrim qalamkash birodarlarim "O'n ikki jildlik saylanma?! Nima, biz pashsha qo'rib yuribmizmi?" qabilidagi mulohazalarga borsalar ehtimol. Lekin bu o'rinda masalaga bir qadar kenglik bilan qarab, to'g'ri tushunish kerak bo'ladi deb o'ylayman.
Birinchidan, kamina ko'p yillardan buyon ham prozaik, ham esseist, ham munaqqid, ham tarjimon sifatida astoydil qalam tebratib, kamida to'rt nafar Yozuvchining ishini qilib, bu sohalarning, bir mutaxassis sifatida komil ishonch bilan ayta olamanki, pishiq-puxta namunalarini yarata oldim. Bu asarlar xususida Odil Yoqubov, Abdulla Oripov, To'lepbergen Qaipbergenov, Muhammad Ali, Abdug'afur Rasulov, Baxtiyor Nazarov, Naim Karimov, Norboy Xudoyberganov, Mahmudjon Nurmatov, ernst Begmatov va boshqa taniqli adiblarimiz hamda olimlarimizning ijobiy fikrlari (asarga so'zboshi va taqrizlari) bor. "Tilsim", "Elchi", "Ulus" va "Zamona zayli" nasriy dostonlarim, qissa va hikoyalarim - uch jildni, esselarim - ikki jildni, tanqidiy maqola, sharh, risola va shu paytgacha e'lon qilinmagan asarlarim - ikki jildni tashkil etdi. Uch til - rus, qozoq va qoraqalpoq tillaridan qilgan tarjimalarim - ikki jild, rus tilida yozgan asarlarim - ikki jild bo'ldi. Buyuk mutafakkirimiz Zahiriddin Muhammad Boburning "Vaqoe" asaridan keyin hech bir qalamkash qilmagan ishni qilib, 1991-2006-yillarning badiiy solnomasi desa bo'ladigan "Haqiqat (So'nggi doston)" nomli yana bir asar qo'lyozmasini so'nggi - o'n ikkinchi jild sifatida nashrga tayyorladim.
Ikkinchidan, ming yillik adabiyotimiz tarixida ikkinchi marotaba, Abulg'ozi Bahodirxon "Shajarai turk" asarida qo'llagan xalqona ibora bilan aytganda, "o'z kindigimni o'zim kesishga" majbur bo'ldim. Jamiki ustozlarimizning ko'p jildlik asarlari aksariyat hollarda ular vafotidan keyin ilmiy tekshirish institutining olimlar guruhi tomonidan nashrga tayyorlangan. Adiblarimizdan hech kim asarlari saylanmasiga o'z qo'li bilan tartib berishdek anchagina zahmattalab "mayda" ishni zimmasiga olib, bu ishni maromiga etkazish baxtiga muyassar bo'lmaganlar. Men esam, qariyb qirq yil avval ijodiy faoliyatimni munaqqidlikdan boshlab, juda ko'p yillar mobaynida ayni shu hech kim qilmagan ishni qilishga jiddiy tayyorgarlik ko'rdim va, Xudoga shukur, shu orzuim ham endilikda ushalib turibdi.
Uchinchidan, O'zbekiston davlat mustaqilligining sharofati va "Umid" jamg'armasi orqali AQShda tahsil ko'rib kelgan o'g'limning ko'magi bilan shu o'n jildlik asarlarimni o'zim shaxsiy kompyuterda yozib, tahrir qilib, har jihatdan pishitilgan matnni diskka ko'chirib, nashr uchun tayyor holga keltirdimki, agar hozirgi Yozuvchilarimiz orasida shunday maydagina emas, anchagina "qora ish"ga bo'yni yor beradigan boshqa biron zahmatkash bor bo'lsa, eng muhimi - agar uning asarlari birovga ko'z-ko'z qilishga har jihatdan munosib bo'lsa, mayli, o'sha fidoyining o'n jildligi nashr etila qolsin! Agar kaminadek uch karra zahmatkashni kunduzi chiroq yoqib ham topib bo'lmas ekan, bunday taqdirda masalaga tantilik va kenglik bilan qarash kerak bo'ladi, albatta.
Xabaringiz bor, yaqindagina butun turkiy xalqlar adabiyotida ilk bor usmonli turk adibi O'rxun Pomuq Nobel mukofoti bilan taqdirlandi. Kamina "Tiriklik qo'shig'i" qissasini o'zbek tiliga tarjima qilgan qozoq Yozuvchisi Muxtor Mag'avinning o'n jildlik saylanma asarlari nashr etilgani qardosh Qozog'istonning adabiy-madaniy hayotida muhim voqea bo'ldi. Boshqa qardosh xalqlar adabiyotida ham bunday hayratomuz ibratli hodisalar anchagina bo'lib turibdi. O'zbekiston Respublikasi o'zining iqtisodiy, madaniy, ma'naviy, adabiy va ilmiy salohiyati jihatidan Turkiya, Qozog'iston va boshqa shu kabi davlatlardan qolishmaydi, albatta. O'zbek xalqi esa, o'zining shonli tarixi, buyuk ajdodlari, olamshumul madaniy yodgorliklari, ayniqsa, boy adabiyoti bilan nainki usmonli turk, qozoq va boshqa qardosh xalqlar, jahonning eng taraqqiy etgan xalqlari bilan bemalol bo'ylasha oladi. Binobarin, hozirgi o'zbek adabiyotining qaddi-kamolini buyuk ajdodlarimiz qoldirgan beqiyos merosga munosib tarzda jahon miqyosida qayta tiklash va namoyish etishga har birimiz o'zimizni burchli deb his qilmog'imiz lozim.
O'zingiz yaxshi bilasiz, bu olamda har bir tirik jon kabi Yozuvchi ham bir marta yashaydi. Har jihatdan etuk Yozuvchi hech qachon osmondan oyog'ini uzatib tushmaydi, balki o'ttiz-qirq yillik ijodiy izlanishlar, fidoyilarcha chekilgan beadad zahmat-mashaqqatlarning qonuniy hosilasi sifatida dunyoga keladi. "Mana, xayriyat, axiyri o'z xalqimning ijodiy salohiyatini jahon ahliga yana bir karra baholi qudrat ko'z-ko'z eta oldim-ku!" deya ichki bir qoniqish va mamnuniyatni his qilgan fidoyi zahmatkash esa, mehnatlarining samarasini tirikligida o'z ko'zlari bilan ko'rgisi keladi...
Modomiki jami o'n ikki jildlik asarlar yozilgan, buning ustiga, butun bir institut o'rniga ular nashrga tayyorlangan, yana katta bir nashriyot o'rniga qo'lyozma chop etish uchun taxt holga keltirilgan ekan, hozirgi bozor iqtisodi sharoitida mablag' topsa, muallifning o'zi murodini hosil qilaversin, qabilidagi mulohazalar ham paydo bo'lishi mumkin. Bunday fikrlarga javoban aytmoqchimanki, Xudoga shukur, men shaxsiy manfaati va shuhratparastlik hissini qondirish uchun o'z mablag'iga badiiy jihatdan sayoz qoralamalarini kitob qilib chiqarayotgan havaskor qalamkashlardan emasman, qolaversa, bunga mablag'im ham, tabiiyki, yo'q. Qariyb qirq yillik umrini Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot instituti, O'zbekiston Xalq ta'limi vazirligi, O'zbekiston Matbuot va axborot agentligi va, nihoyat, 1983 yildan keyingi yigirma olti yillik hayotini O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasidek ulug' dargohlarda eng shimarib xizmat qilishga va adabiyotimizning ravnaqi yo'lida astoydil ijodiy zahmat chekishga bag'ishlagan bir fidoyiman. Xudoga shukur, qo'limdan kelgan ishimni qila oldim ham! Kamina har jihatdan nashrga tayyor holga keltirgan shu o'n jildlik asarlarim tegishli mutaxassislar tomonidan ko'rilib, avvaliga tajriba tariqasida sanoqligina nusxalarda chop etilsa, basharti rivojlangan davlatlarda keng qo'llanuvchi bu tajriba o'zini oqlagudek bo'lsa, talab va ehtiyojga qarab zarurat tug'ilsa keyinchalik ko'proq nusxalarda qayta nashr etilsa, ayni shu ish o'zim uchun ham, mustaqil O'zbekiston davlati, o'zbek xalqi va hozirgi o'zbek adabiyoti uchun ham ayni muddao, mustaqilligimiz sharofati va zamona zayli bilan olg'a tomon bahamjihatlikda qo'yilgan yangi bir qadamimiz bo'lar edi, degan fikrdaman.
O'n ikki jildlik asarlarimning qisqacha mazmunini ushbu maktubga ilova qilmoqdaman. Mazkur asarlarning birinchi jildi "O'zbekiston" nashriyotida, ikkinchi va oltinchi jildlari "Sharq" NMAK bosh tahririyatida, uchinchi jildi "Yangi asr avlodi" nashriyotida kitob sifatida chop etilgan. To'rtinchi jildi "Fan", beshinchi jildi "Ma'naviyat", ettinchi jildi "Sharq" NMAK da nashrga tayyor holda turibdi. Sakkizinchi jildi G'afur G'ulom nomidagi Nashriyot-matbaa Ijodiy uyiga topshirilgan. Buyuk mutafakkirimiz Alisher Naoviydan keyin hech kim qilmagan ishni qilib, ona tilimdan boshqa yana bir til - rus tilida "Tvorcheskaya laborotoriya" ("Ijodxona") degan yangi asar qo'lyozmasini nashrga tayyorladim. Uning nashri masalasida rus birodarlarim bilan ijodiy muloqot olib bormoqdaman... Basharti o'n ikki jildni bir nashriyotda chop etish imkoni bo'lmasa, u holda tajriba tariqasida o'n ikki nashriyot bir jilddan sanoqli nusxalarda bosib chiqarsa ekan.SHu ulkan va xayrli ishni amalga oshirishda Sizdan beg'araz homiylik yordami ko'rsatishingizni so'rayman.
Ushbu iltimosim inobatga olinishidan umidvor bo'lib, O'zbekiston davlat mustaqilligining sharofati bilan o'zbek adabiyotining yangi yuksakliklarni zabt etishi va ulug' ustozlarimizdan biri Abdulla Qahhor ishonch bildirganidek "buyuk adabiyot" bo'lishiga astoydil tilakdoshlardan biri,
Yozuvchi, publitsist-Esseist, munaqqid va tarjimon OTAULI (Rahimjon OTAEV)
Manzilim: 700000, Toshkent shahri, Mirzo Ulug'bek tumani, Mustaqillik ko'chasi, Mirzakalon Ismoiliy mahallasi, 2-uy, 78-xonadon. Telefon: 2679173
ILOVA
OTAULINING
O'N IKKI JILDLIK SAYLANMASI
MUNDARIJASI
1 jild:
TILSIM
Turkiston dostoni
Xalqimizning eng purhikmat ertagi "Uch og'a-ini botirlar"ni ertak emas, doston deb tasavvur qila olasizmi?
Mazkur "Tilsim (Turkiston dostoni)" asarida "uch og'a-ini botirlar" - oddiy dehqon Sobir qovunchi, hunarmand usta, sanoatchi Qodir uchar va ziyoli, tilshunos olim Kenja - Botir (Botir Zokirov)ning insoniy qismatlari misolida xalqimizning mustaqillikka, aniqrog'i, ozodlikning ilk hayotbaxsh nasimi bo'lmish 1989 yilgi "O'zbekiston davlat tili haqidagi Qonun"ga kelish yo'li o'ziga xos tarzda yoritiladi.
1989-1993 yillarda yozilgan ushbu salmoqli asarimning bir qismi - "Qodir uchar qissasi" 1994 yilda "Sharq yulduzi" jurnalida, yana bir qismi - "Sobir qovunchi qissasi" 1995 yilda "Yoshlik" jurnalida, "Kenja - Botir qissasi"dan parchalar esa, 1993-1997 yillarda ko'pgina gazeta-jurnallarda e'lon qilingan edi. Lekin asarning hajmi kattaroqligi va sahovatli homiy topilmagani sababli kitob bo'lib chiqmagan edi. Asar o'n olti yildan keyin, nihoyat, 2009 yilda "O'zbekiston" nashriyotida 2000 nusxada chop etildi.
Asar buyuk ustozimiz aytgan "yaqin o'tgan kunlar" - istiqlolimiz arafasidagi suronli qayta qurish yillarida xalqimizning boshidan kechgan ko'rgiliklari va ahvol-ruhiyasini teranroq his qilish, shu orqali bugungi dorilomon kunlarimizning qadriga etishingizda Sizga ruhan yaqin ko'makdosh bo'la oladi, degan umiddaman.
Mundarija
Muqaddima.........................................................................................4
Birinchi qism. Kenja botir qissasi
Birinchi bob........................................................................................11
Ikkinchi bob........................................................................................19
Uchinchi bob.......................................................................................31
To'rtinchi bob......................................................................................44
Beshinchi bob.....................................................................................55
Oltinchi bob.........................................................................................62
Ettinchi bob.........................................................................................75
Sakkizinchi bob...................................................................................87
To'qqizinchi bob...............................................................................102
O'ninchi bob.......................................................................................115
Ikkinchi qism. Sobir qovunchi qissasi
O'n birinchi bob.................................................................................133
O'n ikkinchi bob.................................................................................141
O'n uchinchi bob................................................................................153
O'n to'rtinchi bob................................................................................164
O'n beshinchi bob..............................................................................185
Uchinchi qism. Qodir uchar qissasi
O'n oltinchi bob..................................................................................199
O'n ettinchi bob..................................................................................218
O'n sakkizinchi bob...........................................................................230
O'n to'qqizinchi bob...........................................................................247
Yigirmanchi bob.................................................................................277
To'rtinchi qism. Kenja botir qissasidan hissa
Yigirma birinchi bob...........................................................................290
Yigirma ikkinchi bob..........................................................................306
Yigirma uchinchi bob..........................................................................323
Yigirma to'rtinchi bob.........................................................................339
2 jild:
ULUS
Nasriy dostonlar
1993 yilda avliyolar sarvari, hazrati sultoni orifin Ahmad Yassaviyning to'rt hikmatli satrini peshkash, ya'ni, epigraf qilib, "Tilsim (Turkiston dostoni)" nomli dastlabki yirik nasriy asarimni yozib tamomlagan edim. Qirchillama qirq to'rt yoshimda, ijodiy g'ayrat-shijoatim avj nuqtada jo'sh urib turgan paytda, xalqimiz aytganidek, "baland dorga osilib", Cho'lponimiz yozganidek, "qulochni kattaroq otdim"mi, qaydam, keyingi yillarda shu bosh asarimni hajmi nisbatan kichikroq nasriy, tanqidiy va publitsistik asarlar, shuningdek, badiiy tarjimalar yordamida o'ziga xos tarzda sharhlash, ya'ni, ko'pchilikka "hazm qildirish" bilan mashg'ul bo'ldim. CHunonchi, Abdulla Oripov, Shayxzoda Otoyi va, nihoyat, Alisher Navoiyning eng mashhur shohbaytlari atrofida girgitton bo'lib bitilgan mazkur uch nasriy dostonni, aslini olganda, "Turkiston dostoni"ning o'ziga xos mantiqiy davomi, deyish mumkin.
Elshunos olim Nasriddin Latifiddinovich Xo'janazarov va faylasuf-mantiqshunos Ahmadali Bobojonovdek fidoyi zamondoshlarimiz bilan "muallimi soniy" Abu Nasr Forobiydek buyuk ajdodimiz hayoti, ruhiy olami va dunyoqarashi o'ziga xos tarzda yoritilgan mazkur asarlar shoyadki bosh asarim "Tilsim (Turkiston dostoni)"ni to'g'ri tushunishda sizga beminnat ko'makdosh bo'lsa! ("Elchi (Afandi o'lmaydigan bo'ldi)" asari 1999 yilda, "Zamona zayli" va "Ulus (Forobiyning do'sti) asarlari esa, 2006 yilda "Sharq" NMAKda kitob sifatida chop etilgan)
Mundarija
To'lepbergen Qaipbergenov. Ulli elchi.................................................2
Elchi (Afandi o'lmaydigan bo'ldi)...........................................................4
Birinchi bob. "Afandi ovga chiqdi, ortidan g'avg'o chiqdi"
........ 6
Ikkinchi bob. Afandining otasi..............................................................18
Uchinchi bob. Afandining topgani........................................................30
To'rtinchi bob. Afandining birinchi va ikkinchi muhabbati
.44
Beshinchi bob. Afandining chorasi......................................................65
Oltinchi bob. Afandi - Turkistonda........................................................82
Ettinchi bob. Afandi tog' yo'lidagi pasttekisliklarda............................98
Sakkizinchi bob. Afandi tog' yo'lida....................................................114
To'qqizinchi bob. Afandining tasavvuri yoxud qari navo
128
O'ninchi bob. Afandining ishxonasi......................................................141
O'n birinchi bob. Afandining oilasi.......................................................154
O'n ikkinchi bob. "Afandi o'lmaydigan bo'ldi".....................................169
Abdulla Oripov. Forobiy boboga ta'zim
...........................................199
Ulus (Forobiyning do'sti)
....................................................................199
Odil Yoqubov. Zamon va insonga tiyran bir nazar
...........................237
Zamona zayli
.......................................................................................239
Birinchi bob
.............................................................................239
Ikkinchi bob
.............................................................................245
Uchinchi bob
...........................................................................254
To'rtinchi bob
..........................................................................262
Beshinchi bob
.........................................................................272
Oltinchi bob
.............................................................................281
Ettinchi bob
.............................................................................291
Sakkizinchi bob
......................................................................300
To'qqizinchi bob
.....................................................................307
O'ninchi bob
...........................................................................315
O'n birinchi bob
......................................................................322
O'n ikkinchi bob
......................................................................328
O'n uchinchi bob
.....................................................................334
O'n to'rtinchi bob
.....................................................................341
O'n beshinchi bob
...................................................................354
O'n oltinchi bob
.......................................................................362
3 jild:
FALAKNING GARDISHI
Qissalar va hikoyalar
Kamina 70-yillarda "Tuyg'ular estetikasi" mavzuida falsafa bo'yicha, 80-yillarning birinchi yarmida "Hozirgi o'zbek qissalari tipologiyasi" mavzuida adabiyotshunoslik bo'yicha ikki kara ilmiy ish qilgan edim. Garchi dastlabki hikoyalarim o'rta maktabda o'qib yurgan kezlarimda yozilgan va o'sha paytda Turkiston tuman ro'znomasida bosilib chiqqan bo'lsa-da, hikoya va qissa janrlari bilan shu ikki ilmiy ishdan keyin astoydil va anchagina jiddiy shug'ullandim. Ularning aksariyatida iqtisodchi, musiqashunos, faylasuf, tabiatshunos, matematik va boshqa olimlar hayoti qalamga olingani bejiz emas, albatta.
"Tagor bilan suhbat", "Haddi Iskandariy", "Zanjirband sher", "Qorasuv", "Bir qamar siymo", "Dasturxon", "Otajon" kabi tarixiy hikoyalarda Rabindranat Tagor, Iskandar Zulqarnayn, Alp er To'nga (Afrosiyob), Nosiruddin Burhoniddin Rabg'uziy, Zokirjon Xolmuhammad o'g'li Furqat, Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Cho'lpon, Otajon Hoshim kabi mashhur shaxslar hayoti qalamga olinadi. Bu hikoyalarning barchasi gazeta-jurnallarda e'lon qilinib, sinov (aprobatsiya) dan yaxshi o'tgan. "Mahmudlar" turkumidagi "Yo'riq", "Amu nasimi", "Tavba", "To'qnashuv", "Poyon", "Vido", "Qo'lyozma" tarixiy hikoyalarida esa, Mahmud Koshg'ariy, Mahmud Zamahshariy, Mahmud G'aznaviy, Mahmud Torobiy, Pahlavon Mahmud va Mahmudxo'ja Behbudiydek ulug' ajdodlarimiz va buyuk eposimiz "Alpomish" dostonini 1928 yilda Fozil Yo'ldosh o'g'lidan yozib olgan Mahmud Zarif (mashhur folklorshunos olim Xodi Zarifning akasi) ning ma'naviy qiyofalari yoritishga harakat qilingan. Bu asarlar 2009 yilda "Sharq yulduzi" jurnali bilan "Hayot" gazetasida e'lon qilingan.
Mumtoz Sharq adabiyotini ma'jozsiz tasavvur etib bo'lmaydi. Ma'joz mazkur kitobda jamlangan qissalar va hikoyalarning ham etakchi xususiyatidir. Ayniqsa, ot, tuya, sichqon, ilon va boshqa jonivorlar tabiati bilan bog'liq "Otning qashqasi", "Munojot", "Xisobot", "Tabiatshunos" kabi ma'joziy hikoyalar o'ziga xos zamonaviy zarbulmasallar sifatida ko'pchilikda qiziqish uyg'ota oladi, degan umiddaman.
Mundarija
Qissalar
Falakning gardishi
.............................................................4
Surnay navolari
.................................................................50
Hikoyalar
Tagor bilan suhbat.................................................................................13
Badal.......................................................................................................15
Oltin olmalar............................................................................................25
Bo'lajak Pushkinning akasi...................................................................35
Qalb darchasi.........................................................................................43
Otabosh..................................................................................................57
Turkistonning o'zbegi............................................................................65
Otajon .....................................................................................................72
Dasturxon...............................................................................................86
Haddi Iskandariy....................................................................................91
Zanjirband sher......................................................................................95
"Mahmudlar" turkumi
Yo'riq (Mahmud Koshg'ariy haqida)....................................................100
Amu nasimi (Mahmud Zamahshariy haqida)......................................104
Tavba (Mahmud G'aznaviy haqida)......................................................109
To'qnashuv (Mahmud Torobiy bilan Mahmud Yalovoch haqida).......112
Poyon (Pahlavon Mahmud haqida)......................................................118
Vido (Mahmudxo'ja Behbudiy haqida).................................................123
Qo'lyozma (Mahmud Zarif haqida)........................................................128
Bir qamar siymo..................................................................................................132
Qorasuv................................................................................................................137
Munojot..................................................................................................................141
Shafqat..................................................................................................................148
O'rmon xo'jaligi.....................................................................................................153
Qush bazmi..........................................................................................................158
Otning qashqasi...................................................................................................167
Iroda.......................................................................................................................174
Xisobot..................................................................................................................182
Tabiatshunos........................................................................................................192
Birovlar dardi........................................................................................................200
4 jild:
QALPOQ BOZORI
Badialar
Hozirgi jahon adabiyotining katta qismini "ilmiy-badiiy adabiyot" deb yuritiluvchi esse, ya'ni, badia janri tashkil etadi. esse-badia janri o'z tabiatiga ko'ra hur fikr, erkin mushohada demakdir. Adabiyotimizda bu janrning eng buyuk namunalari, shubhasiz, Nosiruddin Burhoniddin Rabg'uziyning "Qisasi Rabg'uziy" va Zahiriddin Muhammad Boburning "Vaqoe (Boburnoma)" asarlaridir.
Mening ilk tanqidiy maqolam "She'r qadri" 1982 yilda, ilk nasriy asarim "Qalb darchasi" 1984 yilda, ilk tarjimam "Qoraqalpoqnoma" roman-Essesidan ayrim boblar o'tgan asrning 80-yillari oxirlarida e'lon qilingan bo'lsa, dastlabki badiam talabalik yillarimda - 1973 yilda "Fozil Yo'ldosh o'g'li va uning o'zbek dostonchiligida tutgan o'rni" jamoa to'plamida bosilib chiqqan edi. 1983 yilda G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyotida chop etilgan ilk kitobcham "Osmon to'la yulduzlar (Tuyg'ular haqida suhbat)" esa, komil ishonch bilan aytishim mumkinki, o'zbek adabiyotida falsafiy-ilmiy badianing dastlabki namunalaridan biri edi...
Shundan buyon o'tgan qariyb chorak asrlik ijodiy faoliyatim mobaynida badia janriga mansub bir qator asarlar yozdim. Shulardan ayrimlari, masalan, "Qalbning etti iqlimi" alohida kitob bo'lib bosilib chiqdi. Boshqa badialarim turli gazeta-jurnallarda e'lon qilingan. O'ttiz yillik ijodiy izlanishlarimning katta qismini tashkil etuvchi mazkur falsafiy badialar shoyadki sizga manzur bo'lsa!
Mundarija
Jonbaxsh sizot ("Murodxon" dostoni to'g'risida ba'zi bir qaydlar)..................4
Osmon to'la yulduzlar (Tuyg'ular haqida suhbat)............................................10
Sehrli olam.................................................................................10
Ko'hna dunyo zarvaraqlari........................................................15
Cheksizliklar tilga kirganda......................................................35
Osmon nechaga bo'linadi?.......................................................37
Maftunkor qudrat........................................................................41
E'tiqod - ishonch demak............................................................51
Buyuk ehtiyoj...............................................................................55
Ruhiyatlar birligi..........................................................................60
Nurafshon tuyg'ular yodi.............................................................66
Mavjudlik tantanalari...........................................................................................72
Ezgulik nuri va ruh og'usi............................................................79
Farosat - madaniyatning negizi.................................................86
Tuyg'ular tarbiyasi.......................................................................91
Eng jumboq tuyg'u (Sevgi, nikoh, oila va ajralish muammolari).....................98
Nikoh yohud baxt falsafasi...............................................................................115
Risoladagi odam..............................................................................................127
Adabiyot - xalqning tili......................................................................................131
Bosh omon bo'lsa.............................................................................................138
Qalpoq bozori....................................................................................................145
Qalbning etti iqlimi.............................................................................................152
Hayrat..................................................................................................................152 Muhabbat............................................................................................................162
Hurmat.........................................................................................167
Malomat......................................................................................177
Nafrat..........................................................................................183
Da'vat..........................................................................................191
Hasrat..........................................................................................197
Himmat................................................................................................................203
Jur'at
................................................................................................................217
O'ttiz bo'laylik......................................................................................................228
5 jild:
"KO'ZLARGA TO'TIYO SO'ZLAR"
Jajji maqolalar turkumi va o'quv qo'llanmasi
Jahon adabiyotida ham, o'z adabiyotimizda ham har bir jiddiy Yozuvchi tilshunoslik va adabiyotshunoslik masalalari bilan astoydil shug'ullangan, zotan, busiz jiddiy Yozuvchi bo'lish amalda mumkin emasdir. Axir, deylik, yog'ochsoz usta kundalik ish quroli (bolta, arra, tesha, iskana va hakozo) ning qurilishini puxta bilmay, kerak bo'lsa, ularni o'zi o'z qo'li bilan yasamay turib qanday ustachilik qilishi mumkin?..
Kamina qadim turkiy tilimizdagi bir qator o'zak so'zlarning tub lug'aviy ma'nolari xususidagi "Ko'zlarga to'tiyo so'zlar" turkumimni "Tilsim (Turkiston dostoni)" asarim ustida ishlash asnosida peshma-pesh yozib, gazeta-jurnallarda "So'z haqida so'z" degan umumiy nom ostida e'lon qilgan edim. Ushbu jami qirqta jajji maqolalar qadim turkiy tilimizning, darhaqiqat, tilsimligini ayon ko'rsata oladigan badiiyat nuqralaridir.
Yassaviyxonlik, navoiyxonlik, mashrabxonlik, bedilxonliklar xalqimizning qariyb ming yillik tarixga ega qutlug' an'analaridan xisoblanadi.
"Estetik tahlil asoslari" o'quv qo'llanmasida shu qutlug' an'ana ijodiy rivojlantirilgan holda buyuk eposimiz "Alpomish" dostoni bilan "Kecha va kunduz", "Ulug'bek xazinasi", "Diyonat", "Ko'hna dunyo", "Oqqushlar, oppoq qushlar" kabi mumtoz romanlarimiz badiiyati "Bir asar tahlili" yo'sinida atroflicha tahlil etiladi.
Kitob nosir-Yozuvchi va badianavisning tilimiz va adabiyotimiz tabiatini puxta biladigan olim ekanini ayon ko'rsata oladi.
Mundarija
Ernst Begmatov. So'zlar bag'ridagi xazina..................................................... 2
KO'ZLARGA TO'TIYO SO'ZLAR. Jajji maqolalar
Til va el uli yoxud qaqragan tilga tiriklik suvi....................................................5
Har bir so'zi - hikmat.........................................................................................13
Elchi....................................................................................................................15
Ulug'larning ulug'i - ul!........................................................................................17
Jaholat emas, ma'rifat!......................................................................................20
Nafsoniyat emas, ma'naviyat!...........................................................................23
Haromdan hazar.................................................................................................25
Analhaqning ma'nosi..........................................................................................28
Ezmalik - ezishning eng dahshatli turi...............................................................31
Lafz.......................................................................................................................34
Burd......................................................................................................................36
Sobit. Sabot. Subut.............................................................................................38
Kosa tagida nimkosa..........................................................................................41
Savdo....................................................................................................................44
Sinchi bilan enchi.................................................................................................48
Yoz.........................................................................................................................50
Qiz..........................................................................................................................52
Maz-mayram
.....................................................................................54
Ko'ch.....................................................................................................................56
Qo'shga qo'shilgan qo'shiq
............................................................................57
Elkaning chuquri...................................................................................................60
Odamning olasi....................................................................................................61
Kuy.........................................................................................................................64
Uy...........................................................................................................................66
Ko'rmasmusiz?.....................................................................................................68
Xo'jalik hissi
...........................................................69
Uvoldan qo'rqaylik!...............................................................................................72
Etuklik yo'lida........................................................................................................74
Etti qavat to'n........................................................................................................76
Qutimizni o'chirmaylik!.........................................................................................79
O'ttiz bilan to'qqiz..................................................................................................82
Quvloq....................................................................................................................84
Saqlar.....................................................................................................................86
O'lmas ruh..............................................................................................................88
Tuyg'unlik
............................................................................................90
Icho'z.......................................................................................................................93
Uchuruq..................................................................................................................95
Egamanli el so'zi...................................................................................................97
Ko'z......................................................................................................................102
Tuturug'................................................................................................................104
Qirq birinchi so'z.................................................................................................106
Estetik tahlil asoslari. O'quv qo'llanmasi
Naim Karimov. So'zboshi..................................................................................110
Xalqning o'lmas ruhi. Alpomishxonlik...............................................................111
Tong yulduzi shu'lalari. Cho'lponxonlik..............................................................178
Uch o'lchovli dunyo. Roman mutolaasi.............................................................200
Hikmatlar karvoni................................................................................................202
Epik tasvir va tahlil..............................................................................................214
Ma'rifat va ma'naviyat mash'ali..........................................................................225
6 jild:
Badiiy tarjima
To'lepbergen QAIPBERGENOV
QORAQALPOQNOMA
Roman-Esse
Atoqli qoraqalpoq adibi, "O'zbekiston xalq Yozuvchisi" va "O'zbekiston Qahramoni" unvonlari sohibi To'lepbergen Qaipbergenovning mazkur "Qoraqalpoqnoma" roman-essesi ko'p yillik ijodiy faoliyat mahsulidir. U Yozuvchining avvalroq yaratgan "Qoraqalpoq qizi" dilogiyasi va "Qoraqalpoq dostoni" trilogiyasidan keyin o'z xalqining tarixiy taqdiri va kechmish-kechirmishlari atroflicha yoritilgan uchinchi yirik asar bo'lib, aytish mumkinki, muallif ijodining ham, butun qoraqalpoq nasrining ham o'ziga xos cho'qqisidir. Ayniqsa, asarga jamlangan yuzdan ortiq afsona-rivoyatlar qadimiy bir xalqning asrlar sinovidan o'tgan hikmatlar xazinasi bo'lib, ular o'quvchi qalbida ham muayyan aks-sado uyg'otishi va to qiyomatga qadar unutilmasligi aniq.
Muazzam Sharq adabiyotida alohida o'rin tutuvchi "Qobusnoma" va "Boburnoma"dek mumtoz asarlar an'analarini o'ziga xos tarzda yangilagan mazkur asar - butun boshli bir xalqning milliy mentaliteti atroflicha yoritilgan roman-Esse o'zbek tilida o'tgan asrning 90-yillarida kitob sifatida ikki marta nashr etilgan. Yillar va o'n yillar emas, asrlar sinovidan pinak buzmay o'ta oladigan abadiyatga dahldor mazkur asar yana ko'p marotaba nashr etilishi va o'zbek o'quvchisining eng sevimli kitoblaridan biri bo'lib qolishi muqarrardir.
Mundarija
Birinchi qism
...........................................................................................................3
Ikkinchi qism
.......................................................................................................117
Odil Yoqubov. Halqona hikmatlar guldastasi. So'nggi so'z...............................281
7 jild:
ETTI SAYYORA
Badiiy turjimalar
Yozuvchi uchun tarjima beqiyos ijodiy tajriba va benazir mahorat maktabidir. Ulug' mutafakkirimiz Alisher Navoiy lutf qilganidek, "Nizomiy panjasiga panja urish" qudrati, ayniqsa, tarjimada ayon ko'rinadi. Buyuk Cho'lponning tarjimalari badiiy jihatdan asliyatdan ham yuksakroqligi mutaxassislar tomonidan e'trof etilgan...
Kamina o'ttiz yildan buyon badiiy nasr, tanqid va publitsistika bilan bir qatorda tarjima bobida ham baholi qudrat qalam tebratib kelmoqdaman. Xudoga shukur, bitta-ikkita emas, uch tildan tarjima qildim! SHulardan biri (birinchisi) atoqli qoraqalpoq adibi To'lepbergen Qaipbergenovning "Qoraqalpoqnoma" roman-Essesi edi. Nafaqat muallif ijodida va yo qoraqalpoq nasrida, butun turkiy xalqlar adabiyotida ham noyob hodisa bo'lmish bu ajoyib asarning o'zbek tiliga tarjimasi 80-yillarda "Sharq yulduzi" jurnalida e'lon qilindi, 1990 yilda G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyotida kitob sifatida chop etildi, Mahmud Koshg'ariy nomidagi xalqaro mukofot bilan taqdirlandi, 1997 yilda "Sharq" NMAK bosh tahririyati tomonidan qayta nashr etildi... Xullas, asarning o'zi ham, mening tarjimam ham o'zbek kitobxonlariga manzur bo'ldi, nazarimda. Atoqli Yozuvchining Orol fojiasining tub ildizlari ochib ko'rsatilgan "Bobomga xatlar" badiasi esa, avval 1993 yilda "Sharq yulduzi" jurnalida e'lon qilindi, keyin 1995 yilda G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyotida chop etildi. Bu asar o'zbek tiliga tarjima etilganidan keyin oradan o'n yilcha o'tib - 2004 yilda rus tiliga tarjima qilinib, Moskvadagi "Mir" nashriyotida chop etildi va o'sha yili Mixail SHoloxov nomidagi xalqaro mukofot bilan taqdirlandi. Berdaq haqidagi "Sahro bulbuli" dramasi 2002 yilda Abdulla Oripov so'zboshisi bilan "Oydo's bobo" dramasi 2007 yilda Pirmat Shermuhamedov so'zboshi bilan "Jahon adabiyoti" jurnalida e'lon qilindi... To'lepbergen Qaipbergenovning o'zi esa, aytishim mumkinki, avvalo keyingi yigirma yil mobaynida kamina o'zbek tiliga tarjima qilgan asarlarining sharofati bilan dastlab "O'zbekiston xalq Yozuvchisi", so'ngra "O'zbekiston Qahramoni" faxriy unvonlariga sazovor bo'ldi...
Zamonaviy eron hikoyachiligining asoschisi Muhammad Ali Jamolzodaning "Sho'robod" qissasi bilan zamonaviy qozoq nasrining peshqadam namoyandalari Muxtor Mag'avin va Abish Kekilboev qissalarini esa, bu o'rinda ta'riflash ham ortiqcha! Nafaqat tarjimon, balki munaqqid sifatida shuni komil ishonch bilan ayta olamanki, "Sho'robod", "Tiriklik qo'shig'i" va "Poygato'riq"dek maroq bilan o'qishli ajoyib asarlar cheksiz ummonga mengzagulik jahon adabiyotida ham kamdan-kam uchraydi! Ollonazar Abdievning "Eran sahiy" kichik qissasi esa, turkiy xalqlar tarixining, nazarimda, o'ziga xos sarchashmasi betakror qalamga olingan asar sifatida qimmatlidir.
Keyingi yigirma yil mobaynida ("Qoraqalpoqnoma" roman-essesidan boshqa) o'zim tarjima qilgan barcha asarlarni yaxshi niyatlar va katta umidlar bilan bir to'plamga jamladim. Turli yillarda turli gazeta-jurnallarda e'lon qilingan, lekin aksariyati ("Bobomga xatlar" badiasidan boshqa oltitasi) alohida kitob sifatida nashr etilmagan mazkur asarlar avvalo mualliflar, qolaversa, tarjimonning mahorati va did-saviyasi, umuman, qardosh xalqlar adabiyotidagi ibratomuz ijodiy izlanishlar xususida Sizda yorqin tasavvur uyg'ota oladi, degan umiddaman. Qani endi imkonim bo'lsa-yu sog'ligim ko'tarsa, buyuk G'afur G'ulom birgina "xamir uchidan patir" (Mushfiq Kozimiyning "Qo'rqinchli Tehron" romani)ni qoyilmaqom tarjima qilgan boy fors nasridan, tag'in, deylik, Iraj Pezeshkzodning "Napoleon amaki" hajviy romani bilan Hisrav SHohoniy asarlarini, turk adabiyotidan - Rashod Nuri Guntekin va Umar Sayfiddindan keyingi o'nlab adiblar, qozoq adabiyotidan - Ilyos esenberlin va O'rolxon Bo'keev romanlarini, hozirgi turkman, ozorbayjon, tatar va boshqird adabiyotlaridan ham o'zbek kitobxonlari, hatto Yozuvchilari ibrat olsa arziydigan eng sara asarlarni bajonidil tarjima qilgan bo'lar edim...
Hozircha boriga baraka deb yigirma yil mobaynida uch tildan qalb qo'rimni beminnat bag'ishlab tarjima qilganim etti asarni yaxlit bir kitob sifatida Sizning hukmingizga havola etmoqdaman. Buyuk mutafakkirimiz Alisher Navoiyning mashhur "Sab'ai sayyor" dostoniga o'ziga xos nazira sifatidagi bu kitob shoyadki Sizga manzur bo'lsa va javoningizdan munosib o'rin olsa!
Mundarija
Muhammad Ali Jamolzoda. SHo'robod. Kichik qissa. Rus tilidan tarjima.............4
Muxtor Mag'avin. Tiriklik qo'shig'i. Qissa. Qozoq tilidan tarjima............................23
Abish Kekilboev. Pogato'riq. Qissa. Qozoq tilidan tarjima.....................................82
To'lepbergen Qaipbergenov. Boqiy dunyoga, bobomga xatlar. Badia. Qoraqalpoq tilidan tarjima..............................................................................................................112
To'lepbergen Qaipbergenov. Sahro bulbuli. Drama. Qoraqalpoq tilidan tarjima.......207
To'lepbergen Qaipbergenov. Oydo's bobo (Ming tilloga baholangan bosh). Drama.
Qoraqalpoq tilidan tarjima......................................................................................266
Ollonazar Abdiev. eran sahiy. Kichik qissa. Qoraqalpoq tilidan tarjima............322
8 jild:
ADABIY JARAYON KO'ZGUSI
Adabiy-tanqidiy maqolalar, sharhlar va badia
Jahon adabiyotida Yozuvchining tanqidiy-Estetik qarashlariga qiziqish u yaratgan nasriy, she'riy va yo dramatik asarlarga qiziqishga nisbatan ham kuchliroqdir. Bu tabiiy. Chunki ularda, tabib tabib emas, boshidan o'tkazgan tabib deganlaridek, Yozuvchining badiiy adabiyot, badiiyat va badiiy ijod tabiati haqidagi falsafiy-Estetik qarashlari, shaxsiy kuzatishlari, jonli mushohadalari, baayni badiiy asardek maroq bilan o'qiladigan qimmatli o'y-fikrlari o'zining ro'y-rost ifodasini topgan bo'ladi.
"Tilsim (Turkiston dostoni)", "Elchi (Afandi o'lmaydigan bo'ldi)", "Ulus (Forobiyning do'sti)" va "Zamona zayli" nasriy dostonlari, ko'pgina qissalari, hikoyalari va badialari, shuningdek, rus, qozoq va qoraqalpoq tillaridan qilgan tarjimalari orqali kitobxonlarga yaxshi tanish Yozuvchi Otauli (Rahimjon Otaev) ayni chog'da shunday munaqqidki, butun o'zbek adabiyotida hech bir adib tanqidchi sifatida harakatdagi adabiy jarayonning tanqidiy-Estetik tahlili bilan bu qadar muttasil, izchil va samarali shug'ullanmagan, desak mubolag'a qilmagan bo'lamiz.
Mazkur kitobni o'qib chiqsangiz, bunga o'zingiz ham amin bo'lasiz.
Kitob o'zbek adabiyotida keyingi chorak asr mobaynida kechgan jarayonlar va Yozuvchining tanqidiy-Estetik dunyoqarashi bilan yaqindan tanishtiradi, ayni shunisi bilan Sizga alohida qadrli bo'ladi, degan umiddamiz.
Kitobdan munaqqidning keyingi yillarda yozgan "Ruhiyat ehromi" falsafiy-tanqidiy essesi bilan akademik Baxtiyor Nazarovning mazkur badia xususidagi "Sohibdil o'ylar" maqolasi ham o'rin olgan.
Mundarija
SHE'R QADRI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi, 1982 yil 7 may.........3
TERANLIK. KENGLIK. YUKSAKLIK. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati"
haftaligi, 1983 yil 13 sentyabr, "Adabiyot va zamon" jamoa to'plami,
G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1985..................................8
TANQIDIY FAROSAT HAQIDA. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
1984 yil 6 yanvar.........................................................................................................12
DILRABO QO'SHIQLAR AYTILAVERSIN. "Sharq yulduzi" jurnali, 1984 yil 2-son....14
MUAMMONING ECHIMI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi, 1984 yil 14 dekabr............................................................................................................................21
QAHRAMONNING QISMATI - KURASH. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati"
haftaligi, 1985 yil 13 sentyabr; "Haqiqat - ijod bayrog'i" jamoa to'plami,
G'afur G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1986..................................23
YOSHLAR IJODIGA BIR NAZAR. "YOsh leninchi" (hozirgi "Turkiston") gazetasi,
1985 yil 26 noyabr........................................................................................................27
FIKR VA SO'Z IMKONIYATI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati"haftaligi,
1986 yil 17yanvar.........................................................................................................30
YURAKDAN AYTILGAN GAP. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
1986 yil 3 oktyabr.........................................................................................................35
YANGILIKNING TUG'ILISHI. "Guliston" jurnali, 1986 yil...............................................38
GRAJDANLIK TUYG'ULARI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
1987 yil 16 yanvar..........................................................................................................44
QISSADA INSON QISMATI. "Katta yo'l boshida" adabiy-tanqidiy maqolalar
to'plami, "YOsh gvardiya" (hozirgi "YAngi asr avlodi") nashriyoti, 1987 yil
......47
QANDAY YOZMASLIK KERAK?. "Sharq yulduzi" jurnali, 1988 yil, 4 son,
187-191-betlar................................................................................................................54
TASAVVUR ZIYOSI."O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi, 1989 yil.............65
SARSON UMR SABOQLARI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
1990 yil 9 fevral...............................................................................................................73
ROMAN O'QISHGA MUSHTOQMAN.1989 yil romanlari sharhi. O'zbekiston
Yozuvchilar uyushmasida 1989 yil yakunlariga bag'ishlangan umumiy yig'ilishda
o'qilgan ma'ruza matni, "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi, 1990 yil
31avgust............................................................................................................................76
QALDIRG'OCHNING QAYRILGAN QANOTLARI."Yosh leninchi" (hozirgi
"Turkiston") gazetasi 1990 yil 18 aprel, "Inson va siyosat", "Chelovek i
politika" jurnallari, 1991 yil 3-son...................................................................................81
DAG'AL MAJLISLAR. 1986-1990-yillardagi o'zbek nasri, publitsistikasi va
adabiy tanqidchiligi sharhi."O'zbek adabiyoti 1986-1990-yillarda" kitobi,
"Yozuvchi" nashriyoti, 1991 yil, 6-63-betlar...................................................................92
O'TOVDAN - OTOVGA. Atoqli qoraqalpoq adibi, O'zbekiston va Qoraqalpog'iston
xalq Yozuvchisi To'lepbergen Qaipbergenov bilan suhbat. "Turkiston" gazetasi,
1996 yil 18 dekabr.......................................................................................................123
OZOD RUH. "Yozuvchi" gazetasi, 1998 yil 22 aprel................................................127
KOMIL INSON TIMSOLI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
1998 yil 3 oktyabr.........................................................................................................132
O'TAYOTGAN KUNLAR NAFASI. 1998 yil romanlari sharhi. O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasida 1998 yil yakunlariga bag'ishlangan umumiy yig'ilishda o'qilgan ma'ruza
matni, "Yozuvchi" gazetasi, 1999 yil 26 may; "Zamon ruhi" jamoa to'plami, G'afur
G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 2001 yil, 148-156-betlar...............136
UMMONDAN QATRA. YAngi yil o'ylari. "Yozuvchi" gazetasi, 2000 yil 1 yanvar
.143
PADARKUSHLIK TALQINLARI."O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
2000 yil, 14 aprel............................................................................................................144
MA'LUM VA MASHHUR QORAQALPOQ. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati"
haftaligi, 2000 yil 8 sentyabr.........................................................................................147
HAQ SO'Z YO'LIDA.."O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
2000 yil 26 oktyabr........................................................................................................149
TILSIMNING TILLO KALITI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
2005 yil 25 noyabr..........................................................................................................151
MAVZU MAS'ULIYATI. "O'zbekiston adabiyoti va san'ati" haftaligi,
2006 yil 12 may............................................................................................................. 155
ADABIY JARAYON KO'ZGUSI."YOshlik" jurnali, 2006 yil 1 son, "Chag'oniyon"
gazetasi, 2006 yil 1 yanvar..........................................................................................159
RUHIYAT eHROMI. esse..............................................................................................162
Ruhiy asos talqini.............................................................................................................162
Ruhoniyat va ruhshunoslik................................................................................................169
Ruhiy holat tahlili...........................................................................................................176
Ruhiy qadriyat.....................................................................................................................185
Milliy ruh........................................................................................................................203
Ilova. Tarjimai hol yohud ruhiyatning yana bir ehromi...............................................219
BAXTIYOR NAZAROV. SOHIBDIL O'YLAR. ("Ruhiyat ehromi" essesini o'qib
)....236
9 jild:
OLTMISH YILLIK MAYDON
E'lon qilinmagan nasriy, publitsistik va tanqidiy asarlar,
shuningdek, suhbat va nutqlar
Rus tilida "kajdiy shag pechatniy" degan purma'no ibora bor. Bu ibora "qadami shahdam"dan tashqari "har bir qadami matbuotda yoritiladi" degan ma'noni ham o'zida ifodalaydi. Darhaqiqat, ayniqsa, o'zbek adabiyotida shunday Yozuvchilarimiz ko'pki, ularning har bir kichik asari ham siyohi qurimay matbuotda e'lon qilinadi. Bu qalamkashlarning ijodxonasida yozilib o'z vaqtida e'lon qilinmay qolib ketgan biron-bir asar qo'lyozmasi yo'q! XX asrning 80-yillari o'rtalarida, deylik, rus adabiyotida Pasternak, Nabokov, Soljenitsin va boshqa Yozuvchilarning ko'pdan-ko'p asarlari qo'lyozmalari ilk bor e'lon qilingan paytda o'zbek adabiyotida... Oybekning "Amir Temur" dostoni, Abdulla Qahhorning "Zilzila" qissasi, Shuhratning "Mashrab" romani singari tugallanmay qolgan asarlardan boshqa hukmron mafkura ta'qiqi-ta'busi sabab e'lon qilinmay qo'lyozma holida qolib ketgan bitta ham asar yo'q ekan!..
Mazkur "Oltmish yillik maydon" to'plamiga Otaulining o'z paytida e'lon qilinmagan asarlari, shuningdek, keskin qisqartirishlar bilan e'lon qilingan ayrim maqolalari, suhbat va nutqlaridan eng yaxshilari saralab jamlandi. Bu asarlar janr nuqtai nazaridan risola, badia, xotira, luqma, raddiya kabi hozirgi adabiyotimizda kam uchraydigan janrlarga mansubligi ham o'quvchida muayyan qiziqish uyg'ota oladi.
Mundarija
Tagor bilan suhbat.Fantastik hikoya..................................................3
Tanqidiy ko'zgu parchalari. Badia...................................................20
Mehnatkash xalq - qahramonimiz. Maqola.................................................45
She'riyat - mardlar maydoni.Nutq.................................................................52
Badiiy so'zga egalik. Nutq................................................................55
Milliy kurash talqinlari. Maqola.....................................................................59
Nasrimizda Cho'lpon maktabi. Ma'ruza......................................................66
Nafosat yoxud qo'tonda qayta qurish. Ma'joziy hikoya
......72
Qush bazmi. Ma'joziy hikoya........................................................................80
Qissada shoir obrazi. Maqola.....................................................................90
Hindistonning kashf etilishi. Tarjima...........................................................98
Ismlar ma'nosi yoxud tilshunos ernst Begmatov
asarlariga tatabbu. Nutq.............................................................................104
Yangi nashrga ehtiyoj. Luqma....................................................................107
Aldanaverish yaxshimi? Maqola...............................................................109
Oliyhimmat zot. Xotira.................................................................................114
Mantiq qani? Maqola...................................................................................117
Oltmish yillik maydon. Risola......................................................................132
G'alvir suvdan ko'tarilganda. Shoir Mirpo'lat Mirzo bilan suhbat............158
Elning fe'li. Turkum maqolachalar..............................................................163
O'zbekona lutf
................165
O'zbekona andisha
...........168
Yashovchanik
.....................169
Tantilik
.....................................................................171
Ko'ngilchanlik
..................174
Mehribonlik
..............................................................176
Latifa - "bir so'z"..........................................................178
Elning fe'li erkin A'zam nasrida. Risola.........................................................183
Nuqtai nazar
.............183
Hikoyada milliy ruhiyat
.........186
Haqsuyar o'zbekning ko'ngil ko'zgusi
.203
Qisqa xotima.................................................................211
O'zbek adabiyoti. Muxtasar ma'lumotnoma...................................................213
Davr bergan imkorniyat. Adabiy o'ylar...........................................................217
Eng ulug' nosir. Maqola...................................................................................226
Yil va yo'l o'ylari. SHarh....................................................................................230
Qarog'im va qorachig'im. Xotira
.................................................................236
Sharq eposi. Professor Sanjar Sodiqning "Dostonmi yo bashorat?" taqriziga raddiya...............................................................................................................246
Zamon va roman. Juft maqola.........................................................................252
Ibrat maktabi. Maqola......................................................................................260
Ilohiy ne'matga shukrona. Munosabat............................................................265
A'yonlarga ayon haqiqat. Taqriz......................................................................267
Suyanar tog'imiz. Adabiy o'ylar.......................................................................273
10 tom:
Vozvishenie duxa
Esse, rasskazi, stat'i, dnevniki
V 1984 godu prinimal uchastie vo Vsesoyuznom seminare-soveshanii molodix pisateley bivshey SSSR v kachestve kritika-literaturoveda. V svyazi s etim sam pospeshno perevel svoe filosofskoe esse "Nebo polno zvezd (Beseda o chuvstv)" na russkiy yazik. Togda podumal, chto osushestvil polnotsenniy xudojestvenniy perevod. Mne kazalos, chto xorosho vladeyu russkim yazikom, chitayu i pishu, regulyarno vedu dnevniki na russkom yazike, pomimo perevoda inogda poprobuyu napisat na etom yazike. Odnako retsenzent knigi, izvestniy russkiy ucheniy-literaturoved, avtor populyarnoy knigi "Tri vlecheniya (Lyubov, ee vchera, segodnya i zavtra)" Yuriy Ryurikov otmetil, chto "podstrochniy perevod ne na visokom urovne". Estestvenno, posle takogo mneniya izvestnogo uchenogo moe stremlenie vladet russkim yazikom luchshe eshe bolee usililos...
Desyatiy tom sobraniya sochineniy yavlyaetsya svoeobraznim rezultatom etix stremleniy. S kazaxskogo i karakalpakskogo yazikov perevoju, odnako, s russkogo, ne tolko perevoju, daje inogda perevoju obratno s uzbekskogo na russkiy i, slava bogu, kak pisatel-bilingvist inogda pishu na etom bogateyshem yazike, chem mogu gorditsya!
Soderjanie
Avtobiografiya ili eshe odna piramida duxovnosti. esse
...3
Xaddi Iskandari - posledniy predel Aleksandra (Makedonskogo). Istoricheskiy rasskaz
.23
Proza molodix: problematika i xarakter. Kriticheskaya statya
29
Nachni s sebya. Shtrixi k portretu
39
Rezyume o sovremennoy uzbekskoy proze. Kratkiy obzor
..41
Za vse v otvete. Problemnaya statya
..44
Dorogu osilit idushiy. Obshiy obzor o sostoyanii literaturi
.............................48
Zenitsi moix ochey. K 1500-letiyu goroda Turkestana
..
53
Osnovopolojnik natsionalnoy romanistiki. K 112-letiyu Abdulli Kadiri
..56
Vozvishenie duxa. Razmishlenie pisatelya-filosofa v svyazi s vipuskom knigi
"Piramida duxovnosti"
..
.60
Vvedenie v tvorcheskuyu laboratoriyu (Dnevniki 1978-1985 godov)
.64
11 tom:
Tvorcheskaya laboratoriya
Dnevniki 1985-1991 godov
V 1994 godu v svyazi s 60-letiem Soyuza pisateley Uzbekistana po porucheniyu togdashnego predsedatelya nashego tvorcheskogo soyuza podgotovil rukopis broshyuri pod nazvaniem "Shestidesyatiletnee pole", chto, k sojaleniyu, v posledstvii ne bilo nigde opublikovano. Togda, perelistav vse svoi dnevniki, kotorie s kontsa 70-x godov regulyarno vel na russkom yazike, podumal: esli bog dast, so vremenem na osnove etix dnevnikov napishu dovolno krupnoe proizvedenie pod nazvaniem "Tvorcheskaya laboratoriya". Chtobi neposredstvenno otrajat ne tolko svoi avtobiograficheskie dannie, a takje svoeobraznuyu istoriyu vedushego tvorcheskogo soyuza respubliki i burniy potok literaturnogo protsessa strani.
I istoriki, i literatori yavlyayutsya letopistsami svoego naroda. Osobenno, pisatel sozdaet ne tolko suxoy svod istoricheskix faktov, no i xudojestvennuyu letopis, prevrashaya istoricheskie dannie na svoeobraznie detali xudojestvennogo proizvedeniya. Yarkim primerom takogo prevrasheniya v uzbekskoy literature yavlyaetsya "Baburname" velikogo Zaxiriddina Muxammada Babura, chto, navernyaka v svoe vremya virosla iz zerna dnevnikov avtora.
Takaya pervaya popitka v sovremennoy uzbekskoy literature, nadeyus, predstavlyaet opredelenniy interes u chitatelya. I u russkix chitateley, i, razumeetsya, uzbekov, kotorie chitayut na russkom yazike.
Soderjanie
Predislovie Raima Farxadi.....................................................................................3
Predislovie avtora....................................................................................................5
Dnevniki 1985 goda. (prodoljenie).......................................................................12
Dnevniki 1986 goda................................................................................................35
Dnevniki 1987 goda................................................................................................84
Dnevniki 1988 goda..............................................................................................106
Dnevniki 1989 goda..............................................................................................145
Dnevniki 1990 goda...............................................................................................232
Dnevniki 1991 goda...............................................................................................302
12 jild
Haqiqat
1991-2006 yillar solnomasi
Taniqli adib, badianavis, tarjimon va munaqqid Otauli asarlarining o'n ikkinchi jildi muayyan ma'noda o'ziga xos ijodiy yakun bo'lib, unda muallif O'zbekiston davlat mustaqilligining o'tgan o'n besh yilida bevosita guvoh bo'lgan tarixiy ahamiyatga molik voqealar qiziqarli qalamga olinadi. Mazkur asarni hohlang - badiiy yilnoma, xohlang - roman-Esse va yo roman-xotira deb biling, har qalay, shunisi aniqki, unda muallifning o'z atrofida - O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasidek nufuzli ijodiy tashkilotda, adabiy jarayonda, xalqimiz taqdiri va mamlakatimiz hayotida ro'y berayotgan chinakamiga tarixiy voqealarga faol munosabati, jonli mushohadasi va bezovta qalb yolqini ta'sirchan ifodalanadi.
Afsuski, "solnoma" so'zi Sho'ro tuzumi davrida oddiygina ma'lumotnoma, axborotnoma, qaydnoma sifatida tushuniladigan bo'lib qolgan edi. Chunki bu so'zning oldidagi "badiiy" sifati mutlaqo nazardan soqit etilgan edi. Xolbuki "Yozuvchilar xalq hayotining badiiy solnomasini yaratuvchilar" qabilidagi ta'riflar ko'p takrorlanib turilar edi.
Aslida ham, chinakam Yozuvchi, darhaqiqat, tarixni adabiyotga payvand qilib, jonli tarixni yaratuvchi badiiy solnomachidir. O'zbek mumtoz nasrining o'ziga xos cho'qqisi - Zahiriddin Muhammad Boburning "Boburnoma" asari jahon adabiyotida ham avvalo shu sababdan noyob hodisaki, u badiiy solnimachilikning ibratli namunasi xisoblanadi.
Mustaqillik yillari haqiqati bir qalamkashning ijodiy taqdiri misolida atroflicha ochib ko'rsatilgan mazkur asar sizga manzur bo'ladi, degan umiddamiz.
Mundarija
Muqaddima...........................................................................................................................1
Birinchi qism
1991 yil...................................................................................................................................9
1992 yil.................................................................................................................................48
1993 yil.................................................................................................................................81
1994 yil.................................................................................................................................97
1995 yil...............................................................................................................................125
Ikkinchi qism
1996 yil...............................................................................................................................162
1997 yil...............................................................................................................................197
1998 yil...............................................................................................................................217
1999 yil...............................................................................................................................242
2000 yil
..
.....261
Uchinchi qism
2001 yil
..
289
2002 yil
..
309
2003 yil
..
337
2004 yil
.... 358
2005 yil
..
377
2006 yil
..
399
